Το Τουριστικό Πρόγραμμα «Ξενία» αποτελούσε ένα κρατικό πρόγραμμα με κύριο φορέα τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (Ε.Ο.Τ), το οποίο προέβλεπε την ευρεία ανάπτυξη τουριστικών υποδομών σε όλη την ελληνική επικράτεια, με στόχο την τουριστική ανάπτυξη και την ανάδειξη της Ελλάδας σε παγκόσμιο τουριστικό προορισμό.
Το πρόγραμμα ξεκίνησε επίσημα το 1951, όπου και ιδρύεται ο μεταπολεμικός «Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού» με την σημερινή του μορφή, υποστηριζόμενο από κονδύλια τα οποία προέρχονταν από το Αμερικανικό Σχέδιο Μάρσαλ, στα πλαίσια της ευρύτερης ανοικοδόμησης της χώρας στον απόηχο των καταστροφών του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Το κρατικό πρόγραμμα «Ξενία» στο σύνολό του περιλάμβανε την κατασκευή και συντήρηση μιας σειράς τουριστικών εγκαταστάσεων (ξενοδοχεία, μοτέλ, τουριστικά περίπτερα, οργανωμένες πλαζ, camping κ.ά.), οι οποίες θα ανεγείροντο κατά μήκος των Εθνικών Οδών, και σε σημεία αυξημένου ενδιαφέροντος, όπως αρχαιολογικούς χώρους και τοποθεσίες ιδιαίτερου φυσικού κάλους.
Σκοπός του τουριστικού αυτού προγράμματος, ήταν να αναδείξει την φυσική ομορφιά της Ελλάδας, τα μνημεία της χώρας, τον θαλάσσιο τουρισμό και την τουριστική ανάπτυξη αγνώστων για την εποχή περιοχών.
Τα ξενοδοχεία σχεδιάστηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορούν να φιλοξενήσουν μεγάλο αριθμό επισκεπτών από αυτόν τον ενοίκων, καθώς σε συνάρτηση με την αρχιτεκτονική του μεταπολεμικού μοντερνισμού, είχαν μεγάλους ευρύχωρους χώρους υποδοχής και υπηρεσιών στα κεντρικά τους κτήρια. Το πρόγραμμα σταμάτησε όταν ο Άρης Κωνσταντινίδης παραιτήθηκε ως αντίδραση στην δικτατορία του 1967.
Οι μετέπειτα εκδοχές παρόμοιων προγραμμάτων τουριστικής ανάπτυξης οδηγήθηκαν στην παρακμή λόγω της κακής διαχείρισης, του μαζικού τουρισμού και του επικρατούντος σήμερα πολυτελούς τρόπου ζωής που έρχεται σε αντίθεση με τον νηφάλιο μεταπολεμικό μοντερνισμό. Από τη δεκαετία του 1950, ο Ε.Ο.Τ κατέβαλε αρκετές ανεπιτυχείς προσπάθειες, χρησιμοποιώντας διάφορα μοντέλα, για την ιδιωτικοποίηση των κτιρίων, καθώς ένας δημόσιος φορέας εκμετάλλευσης δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι τόσο ευέλικτος όσο ένας ιδιωτικός.
Σήμερα, τα περισσότερα από τα κτίρια είναι παρωχημένα και εγκαταλελειμμένα. Από την άλλη πλευρά, η αρχιτεκτονική ταυτότητα ορισμένων κτιρίων μεταβλήθηκε δραματικά από τις ανορθόδοξες προσπάθειες ανακαίνισης και επέκτασης των προς μίσθωση μονάδων.
Το Ξενία Υπάτης κατασκευάστηκε το 1958 από τον Χαράλαμπο Σφαέλλο στα πλαίσια του προγράμματος αναζωογόνησης της τουριστικής ανάπτυξης από τον Ε.Ο.Τ. Ο Χαράλαμπος Σφαέλλος (Αλεξάνδρεια, 1914 – Αθήνα, Νοέμβριος 2004) ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας, βασικός εκπρόσωπος του ελληνικού μοντερνισμού. Το όνομά του συνδέθηκε με τη δημιουργία του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού, όπου εργάσθηκε έως τη δεκαετία του 1950, και τον σχεδιασμό των ξενοδοχείων Ξενία.
Στα έργα του συμπεριλαμβάνονται το Ξενία Καστοριάς 1952-53 (σε συνεργασία με την Μ. Ζαγορησίου), το Ξενία Αργοστολίου 1955, το Ξενία Θάσου 1955, το Ξενία Κερκύρας στη θέση Κανόνι 1955-58 και 1963-64, το Ξενία Τσαγκαράδας 1955 και 1964-65, το Ξενία Υπάτης 1956, το Ξενοδοχείο Miramare στη Ρόδο 1958-69, η αναμόρφωση των εσωτερικών χώρων της Τράπεζας American Express στο Σύνταγμα 1960, το Ξενοδοχείο Miramare στα Μωραΐτικα Κερκύρας 1962, η Τεχνική Σχολή Αγρινίου 1967, το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στη Νέα Ιωνία 1970.
Το Ξενία Υπάτης αποτελεί ένα δείγμα του ελληνικού Μοντέρνου Κινήματος, αφού υιοθετεί τις αρχές του σχεδιασμού του, ενώ παράλληλα εκφράζει μια ιδιαίτερη προσέγγιση του ζητήματος της ελληνικότητας.
Στις φάσεις του κτιρίου περιλαμβάνεται προσθήκη το 1969, τμήμα της οποίας αλλοιώνει την αρμονία της σύνθεσης.
Η λειτουργία του σταματά το 2011. Στο βίντεο, ο αρχιτέκτονας Δημήτριος Καραγκούνης, Επίτιμος Προϊστάμενος του Τμήματος Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών της ΕΦΑΛΑΡ πραγματοποιεί ένα οδοιπορικό στο εγκαταλειμμένο Ξενία Υπάτης...
