Η Κινηματογραφική Ομάδα του ΓΕΛ Ακρωτηρίου ανακαλύπτει έναν κρυμμένο γεωλογικό θησαυρό
Η Κινηματογραφική Ομάδα του ΓΕΛ Ακρωτηρίου, στο πλαίσιο των Σινε-μαθημάτων του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων, επέλεξε να δημιουργήσει ένα ντοκιμαντέρ με θέμα «Το Απολιθωμένο Δάσος στο Σταυρό Ακρωτηρίου».
Η επιλογή δεν ήταν τυχαία: πρόκειται για μια ανακάλυψη που αφορά άμεσα τον τόπο όπου ζούμε — το Ακρωτήρι Χανίων — και αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές γεωλογικές αποκαλύψεις των τελευταίων χρόνων.
Η Ανακάλυψη των Ριζόλιθων: Ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο στην Ελλάδα
Σύμφωνα με τον κ. Εμμανουήλ Μανούτσογλου, όπως παρουσίασε στο 16ο Εθνικό Συνέδριο Χαρτογραφίας (Νοέμβριος 2023), στην παράκτια περιοχή του Σταυρού, δυτικά του βενετσιάνικου λατομικού χώρου, εντοπίστηκε ένα σύνολο απολιθωμένων ριζών ανώτερων φυτών — οι ριζόλιθοι.
Αυτά τα ευρήματα τεκμηριώνουν την ύπαρξη απολιθωμένου δάσους στον νομό Χανίων, αντίστοιχο με γνωστά παραδείγματα στη Λέσβο, Λήμνο, Λακωνία, Καστοριά, Έβρο και Εύβοια. Ωστόσο, η συγκεκριμένη περιοχή διαφέρει σημαντικά:
Πρόκειται για τη μοναδική μέχρι στιγμής θέση στην Ελλάδα όπου έχουν βρεθεί τόσες πολλές και τόσο μεγάλες απολιθωμένες ρίζες.
Οι ρίζες αυτές έχουν διατηρηθεί εντός παράκτιων αιολιανιτών, χωρίς να έχουν σωθεί οι κορμοί, κάτι που καθιστά την ανακάλυψη ακόμη πιο σπάνια, καθώς οι ρίζες απολιθώνονται πολύ δυσκολότερα από τα ξύλινα μέρη των δέντρων.
Τι είναι οι Ριζόλιθοι; Ένα παράθυρο στο προϊστορικό οικοσύστημα
Η λέξη ριζόλιθος (rhizolith) έχει ελληνική ρίζα και σημαίνει «λίθος ρίζας». Ο όρος καθιερώθηκε διεθνώς το 1980 από τον Klappa, ως ορισμός για οργανικές ιζηματογενείς δομές που διατηρούν απολιθωμένες ρίζες ή τα υπολείμματά τους.
Τύποι ριζόλιθων
Η επιστήμη αναγνωρίζει πέντε βασικούς τύπους:
-
Καλούπια ριζών – κενά που αποτυπώνουν τη θέση των παλιών ριζών.
-
Καλούπια γεμισμένα με ίζημα ή φυσικό τσιμέντο.
-
Σωληνάρια ρίζας – ασβεστοποιημένοι κύλινδροι γύρω από το καλούπι της ρίζας.
-
Ριζοεκκρίσεις – εδαφογενετικές συσσωρεύσεις ασβεστίτη γύρω από ζωντανές ή νεκρές ρίζες.
-
Ορυκτοποιημένες απολιθώσεις ριζών – όπου η οργανική ύλη έχει αντικατασταθεί με ορυκτά και διατηρείται η ανατομική δομή του φυτού.
Στον Σταυρό Ακρωτηρίου εντοπίστηκαν κυρίως:
-
Καλούπια ριζών με ασβεστιτικό τσιμέντο,
-
Ορυκτοποιημένες ρίζες και κορμοί.
Πολλοί από αυτούς τους σχηματισμούς έχουν μήκος άνω του ενός μέτρου και ονομάζονται μεγαριζόλιθοι.
Οι Μεγαριζόλιθοι: Τι αποκαλύπτουν;
Πρόσφατες αναλύσεις Γερμανών επιστημόνων έδειξαν ότι οι μεγαριζόλιθοι δεν αποτελούνται μόνο από μια μεγάλη ρίζα, αλλά και από πολυάριθμους μικροριζόλιθους — λεπτές ρίζες απολιθωμένες με ασβεστίτη χαμηλής περιεκτικότητας σε Mg και Si.
Μερικά σημαντικά συμπεράσματα:
-
Η ασβεστοποίηση αρχίζει κατά τη διάρκεια της ζωής του φυτού και συνεχίζεται μετά τον θάνατό του.
-
Η απολίθωση διατηρεί τα πιο ανθεκτικά βιοπολυμερή της ρίζας, όπως λιγνίνη και σουμπερίνη.
-
Η καθίζηση ανθρακικών αλάτων συμβαίνει τόσο γύρω από τις ρίζες, όσο και μέσα στα κύτταρά τους.
Αυτή η γνώση ανοίγει νέους δρόμους για την κατανόηση της αλληλεπίδρασης φυτών–εδάφους, καθώς οι ακριβείς διαδικασίες απολίθωσης παραμένουν ακόμη εν μέρει άγνωστες.
Γιατί αυτή η ανακάλυψη είναι τόσο σημαντική;
Οι μεγαριζόλιθοι της περιοχής προσφέρουν μοναδικές δυνατότητες έρευνας:
Α) Μελέτη της μικροδομής των απολιθωμένων ριζών μέσω οπτικού και ηλεκτρονικού μικροσκοπίου.
Β) Πιθανή ταυτοποίηση των ειδών δέντρων που υπήρχαν στην προϊστορική ακτογραμμή του Ακρωτηρίου.
Γ) Δυνατότητα χρονολόγησης της απολίθωσης, εφόσον διατηρούνται οργανικά υπολείμματα μέσα στους απολιθωμένους ιστούς.
Πρόκειται για ένα μοναδικό φυσικό αρχείο που μπορεί να φωτίσει την οικολογική ιστορία της περιοχής και τις γεωλογικές μεταβολές του τοπίου.
Το Ντοκιμαντέρ: Η Επιστήμη μέσα από τα μάτια των μαθητών
Η ομάδα του ΓΕΛ Ακρωτηρίου καταγράφει:
-
την επιτόπια έρευνα,
-
τις εξηγήσεις του ερευνητή κ. Μανούτσογλου,
-
τις πρώτες επιστημονικές εκτιμήσεις,
-
το ίδιο το τοπίο του απολιθωμένου δάσους.
Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ντοκιμαντέρ που να φέρει την επιστήμη πιο κοντά στους πολίτες, μέσα από την αυθεντική ματιά των μαθητών.
Η έρευνα, όπως και οι ρίζες των απολιθωμένων δέντρων, μπορεί να είναι δύσβατη, ανηφορική, αλλά πάντοτε οδηγεί σε νέες αποκαλύψεις.
Και αυτό το ντοκιμαντέρ επιδιώκει ακριβώς αυτό:
να φέρει στην επιφάνεια ένα θαμμένο κομμάτι της φυσικής ιστορίας των Χανίων.
Με βάση την επιστημονική εργασία του Εμμανουήλ Μανούτσογλου, Καθηγητή και Κοσμήτορα της Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης.
