Τέσσερις Βρετανοί βετεράνοι του στρατού ετοιμάζονται να κατακτήσουν την κορυφή του Έβερεστ μέσα σε μόλις επτά ημέρες, επιχειρώντας κάτι που ελάχιστοι έχουν τολμήσει: να αξιοποιήσουν το αέριο ξένον ως μέσο ταχύτερου εγκλιματισμού στο υψόμετρο.
Η αποστολή τους έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στην ορειβατική κοινότητα, με πολλούς να μιλούν για «κόλπο» ή ακόμα και για μορφή ντόπινγκ.
Το σχέδιο
Οι τέσσερις άνδρες –Αλ Καρνς, Γκαρθ Μίλερ, Κέβιν Γκόντλινγκτον και Άντονι «Σταζ» Στάζικερ– αναχώρησαν από το Λονδίνο με προορισμό το Νεπάλ, προκειμένου να ξεκινήσουν από το στρατόπεδο βάσης του Έβερεστ. Ο στόχος τους: η κορυφή των 8.848 μέτρων σε χρόνο ρεκόρ.
Σε αντίθεση με τις κλασικές αποστολές, που απαιτούν εβδομάδες εγκλιματισμού, οι Βρετανοί ελπίζουν να παρακάμψουν το στάδιο αυτό χάρη στη χρήση ξένου, ενός ευγενούς αερίου που πιστεύεται ότι αυξάνει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και βοηθά το σώμα να αντεπεξέλθει στην έλλειψη οξυγόνου.
Η «ζώνη θανάτου»
Πέρα από τα 8.000 μέτρα, οι ορειβάτες εισέρχονται στη λεγόμενη «ζώνη θανάτου». Εκεί, η ατμόσφαιρα είναι τόσο αραιή που το σώμα αδυνατεί να λειτουργήσει κανονικά. Χωρίς σωστό εγκλιματισμό, η ασφυξία και η σοβαρή εγκεφαλική βλάβη είναι πραγματικοί κίνδυνοι.
Οι τέσσερις προετοιμάστηκαν με μήνες εκπαίδευσης σε υποξικές σκηνές, μιμούμενοι τις συνθήκες μεγάλου υψομέτρου, ενώ συμμετείχαν σε πειραματική εισπνοή ξένου υπό ιατρική επίβλεψη.
Επιστημονικές αμφιβολίες
Το ξένον είναι γνωστό αναισθητικό, το οποίο όμως έχει συνδεθεί και με αυξημένη παραγωγή ερυθροποιητίνης (EPO) – της ίδιας ουσίας που χρησιμοποιούν οι αθλητές για ντόπινγκ αίματος. Παρόλο που μικρές μελέτες δείχνουν πιθανό όφελος, η επιστημονική κοινότητα παραμένει επιφυλακτική.
Η Διεθνής Ομοσπονδία Ορειβασίας και Αναρρίχησης υπογράμμισε ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία πως η εισπνοή ξένου βελτιώνει την απόδοση στο βουνό, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντιντόπινγκ έχει απαγορεύσει τη χρήση του σε αθλητικές διοργανώσεις.
Διχασμένη κοινότητα
Κάποιοι καταξιωμένοι ορειβάτες θεωρούν την αποστολή «ψεύτικη συντόμευση» που αλλοιώνει το πνεύμα της ορειβασίας. Άλλοι βλέπουν την προσπάθεια ως μια καινοτομία που μπορεί να ανοίξει νέους δρόμους στην προσαρμογή του ανθρώπινου οργανισμού.
Ο ίδιος ο Καρνς υποστηρίζει ότι η χρήση ξένου δεν είναι απάτη αλλά ένα επιπλέον μέσο προστασίας απέναντι στην ασθένεια του υψομέτρου. «Δεν περιμένουμε θαύματα, απλώς ελπίζουμε να αυξήσουμε τις πιθανότητες επιτυχίας», δήλωσε.
Ένα στοίχημα υψηλού ρίσκου
Με κόστος περίπου 170.000 δολάρια, η αποστολή των τεσσάρων Βρετανών δεν στοχεύει μόνο στην κορυφή, αλλά και στη συγκέντρωση πόρων για βετεράνους στρατιώτες. Όμως το αν το ξένον θα αποδειχθεί πραγματικός σύμμαχος ή απλώς μια αμφιλεγόμενη παρένθεση στην ιστορία της ορειβασίας, μένει να φανεί.
Φυσιολογικές προκλήσεις του υψομέτρου
Σε υψόμετρα άνω των 8.000 μέτρων (η «ζώνη θανάτου»), η μερική πίεση του οξυγόνου μειώνεται σε επίπεδα που δεν επαρκούν για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού. Αυτό οδηγεί σε:
-
υποξία, με μείωση του κορεσμού οξυγόνου στο αίμα,
-
γνωστική δυσλειτουργία, λόγω μειωμένης παροχής οξυγόνου στον εγκέφαλο,
-
κινδύνους ασθένειας υψομέτρου, όπως εγκεφαλικό ή πνευμονικό οίδημα.
Η κλασική στρατηγική για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων είναι ο σταδιακός εγκλιματισμός, που επιτρέπει στο σώμα να αυξήσει τον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων και την ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου.
Ο ρόλος του ξένου
Το ξένον (Xe) είναι χημικά αδρανές, αλλά έχει φαρμακολογική δράση όταν εισπνέεται. Εδώ και δεκαετίες χρησιμοποιείται στην αναισθησιολογία, καθώς σε χαμηλές συγκεντρώσεις επιδρά στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
Σύμφωνα με εργαστηριακές μελέτες:
-
η εισπνοή ξένου φαίνεται να αυξάνει την παραγωγή ερυθροποιητίνης (EPO),
-
η EPO ενεργοποιεί την ερυθροποίηση, οδηγώντας σε αυξημένο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων,
-
αυτό δυνητικά βελτιώνει τη μεταφορά οξυγόνου και ενισχύει την αντοχή σε συνθήκες υποξίας.
Ωστόσο, η αύξηση αυτή φαίνεται παροδική και δεν έχει αποδειχθεί ότι μεταφράζεται σε σημαντική βελτίωση της αθλητικής ή ορειβατικής απόδοσης.
Επιστημονικές αμφιβολίες
Η διεθνής βιβλιογραφία παραμένει περιορισμένη. Κλινικές μελέτες σε αθλητές έδειξαν:
-
αύξηση της EPO για λίγες ημέρες μετά την εισπνοή ξένου,
-
καμία στατιστικά σημαντική αύξηση στον αριθμό των ερυθρών αιμοσφαιρίων,
-
καμία σαφή βελτίωση στην αντοχή ή στην αερόβια απόδοση.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντιντόπινγκ κατατάσσει το ξένον στις απαγορευμένες μεθόδους, καθώς θεωρείται μορφή «χειραγώγησης του αίματος».
Πιθανές εφαρμογές και περιορισμοί
Το ξένον έχει ενδιαφέρον για την ιατρική, καθώς φαίνεται να έχει νευροπροστατευτικές και καρδιοπροστατευτικές ιδιότητες. Σε πειραματικά πρωτόκολλα, μειώνει τη βλάβη των ιστών μετά από ισχαιμία. Ωστόσο, η χρήση του στην ορειβασία παραμένει αμφιλεγόμενη, διότι:
-
η δράση του στο υψόμετρο δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς,
-
η παρατεταμένη αποτελεσματικότητα δεν έχει αποδειχθεί,
-
το υψηλό κόστος και η ανάγκη ιατρικής επίβλεψης περιορίζουν την πρακτική του εφαρμογή.
Συμπέρασμα
Η χρήση ξένου στο Έβερεστ βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ καινοτομίας και αντιδεοντολογικής πρακτικής. Αν και οι αρχικές μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να επηρεάσει θετικά την παραγωγή EPO, δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία ότι προσφέρει ουσιαστικό πλεονέκτημα ή μειώνει τους κινδύνους της ορειβασίας σε ακραίο υψόμετρο.
Η επιστημονική κοινότητα παραμένει επιφυλακτική, υπογραμμίζοντας ότι η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα του ξένου σε αυτό το πλαίσιο δεν έχουν αποδειχθεί. Μέχρι να υπάρξουν ισχυρά δεδομένα, η πρακτική αυτή θα θεωρείται περισσότερο πείραμα παρά τεκμηριωμένη στρατηγική εγκλιματισμού.
