Ο χειμώνας στην Ήπειρο απλώνεται αθόρυβα. Τα βουνά σκουραίνουν, οι πλαγιές της Νεμέρτσικας κρατούν πεισματικά το πράσινό τους και τα φυλλοβόλα, γυμνά πια, αφήνουν το φως να γλιστρά στις κοιλάδες με μια σχεδόν ευλαβική ηρεμία.
Είναι η εποχή που το τοπίο απογυμνώνεται από τα περιττά και αποκαλύπτει τον χαρακτήρα του. Και τότε, η διαδρομή από την Κόνιτσα προς τη Μολυβδοσκέπαστη μοιάζει λιγότερο με μετακίνηση και περισσότερο με τελετουργία.
Ακολουθώντας την πορεία του Αώου, ο δρόμος στενεύει και η φύση πλησιάζει. Το ποτάμι, άλλοτε ήρεμο κι άλλοτε ορμητικό, κυλά στα δεξιά μας. Περνάμε τη σιδερένια γέφυρα και μπαίνουμε σε έναν κόσμο που δείχνει να αντιστέκεται στον χρόνο. Λίγο πριν φανεί η Μονή, η παλιά Μεσογέφυρα πεσμένη πια, χαμένη στα νερά– στέκει σαν ανοιχτή πληγή και μνημείο μαζί. Μια σιωπηλή υπενθύμιση ότι στα ορεινά της Ηπείρου η ομορφιά συμβαδίζει πάντα με τη δοκιμασία.
Η Μονή που σκεπάστηκε με μολύβι
Στην ένωση του Αώου με τον Σαραντάπορο, εκεί όπου η πέτρα συναντά το νερό και οι πρόποδες της Νεμέρτσικας χαμηλώνουν, βρίσκεται η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μολυβδοσκέπαστης. Ένα από τα ιστορικότερα μοναστήρια της Ηπείρου, με όνομα που δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες: οι μολύβδινες πλάκες που σκέπαζαν το καθολικό, αντί για κεραμίδια, της χάρισαν τη φρουριακή όψη και την αίσθηση αντοχής απέναντι στον χρόνο και στις επιδρομές.
Η παράδοση αποδίδει την ίδρυσή της στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ΄ Πωγωνάτο, τον 7ο αιώνα, ενώ αιώνες αργότερα ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος θα τη βρει και θα τη ανακαινίσει. Από τον 12ο έως τον 17ο αιώνα η Μονή λειτουργεί ως έδρα της Αρχιεπισκοπής Πωγωνιανής και φιλοξενεί μια από τις σημαντικότερες σχολές χειρογράφων της εποχής. Λόγιοι, μοναχοί και γραφείς αφήνουν εδώ το αποτύπωμά τους.
Το 1943, ο πόλεμος δεν την προσπερνά. Οι ναζί βομβαρδίζουν το συγκρότημα, καίγονται κελιά και η τράπεζα, όμως το καθολικό στέκει όρθιο. Σήμερα, πλήρως ανακαινισμένη, με τα μολύβδινα καλύμματα ξανά στη θέση τους, η Μονή μοιάζει με φάρο συνέχειας μέσα στο τραχύ τοπίο.
Ανάβαση στο χωριό
Από τη Μονή ανηφορίζουμε προς το χωριό. Ο δρόμος στενός, οι πλαγιές ανοιχτές, και ο χειμώνας κάνει τα πάντα πιο καθαρά, πιο αληθινά. Το Μολυβδοσκέπαστο, χτισμένο σε υψόμετρο περίπου 600 μέτρων στις ανατολικές πλαγιές της Νεμέρτσικας, βρίσκεται λίγες μόνο εκατοντάδες μέτρα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα. Παλιά λεγόταν Διπαλίτσα, ένας τόπος εμπορικός και διοικητικός, με ανθρώπους που ταξίδευαν μέχρι τη Μολδοβλαχία και την Κωνσταντινούπολη.
Στην πλατεία αφήνουμε το αυτοκίνητο. Πέτρινα σπίτια, σιωπή, δρόμοι που μοιάζουν να οδηγούν πίσω στον χρόνο. Ένα σύντομο μονοπάτι, ανάμεσα σε αυλές και παλιές μάντρες, μας φέρνει στον ναό των Αγίων Αποστόλων.
Μια ανάσα από τα σύνορα
Ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων, χτισμένος το 1537 και αγιογραφημένος το 1645, βρίσκεται λιγότερο από πενήντα μέτρα από τη μεθόριο. Ο προαύλιος χώρος ανοίγει σαν φυσικό μπαλκόνι. Μπροστά απλώνεται ο αλβανικός κάμπος, γυμνός τον χειμώνα, με τις κοίτες των ποταμών να χαράζουν ασημένιες γραμμές στο τοπίο. Πιο δεξιά, η ένωση του Αώου με τον Σαραντάπορο θυμίζει τη δύναμη του νερού πάνω στον χρόνο.
Εδώ η Ελλάδα τελειώνει. Λίγα βήματα ακόμη και το έδαφος αλλάζει όνομα. Στεκόμαστε σιωπηλοί. Ο αέρας κοφτερός, η πέτρα βαριά. Είναι από εκείνες τις στιγμές που η Ήπειρος δεν μιλά – σε καλεί απλώς να την ακούσεις.
Ένας τόπος με μεγάλη μνήμη
Το Μολυβδοσκέπαστο μπορεί σήμερα να είναι μικρό, όμως κουβαλά μεγάλο βάρος ιστορίας: περισσότερες από είκοσι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες, μονοπάτια που ενώνουν εποχές, αφηγήσεις για εμπόρους και ταξίδια μέχρι τον Δούναβη. Από εδώ κατάγεται και ο Κάρολος Παπούλιας, άλλη μια απόδειξη ότι οι ακριτικοί τόποι γεννούν συχνά μεγάλες ιστορίες.
Στην επιστροφή, το φως χαμηλώνει. Οι αντανακλάσεις του Αώου σβήνουν σιγά σιγά και η Νεμέρτσικα μετατρέπεται σε σκοτεινή σκιά, σαν παλιός φρουρός πάνω από το χωριό. Φεύγουμε έχοντας περπατήσει ως την άκρη της Ελλάδας, με τη βεβαιότητα ότι υπάρχουν τόποι που δεν τους κατακτάς· σε κατακτούν εκείνοι.
