Του Χριστόφορου Κουνιάκη, Οδηγού Βουνού, επίτιμου μέλους του ΔΣ του ΕΟΣ Αθηνών & της ΕΟΟΑ.
1. ΓΙΑΤΙ ΣΚΑΡΦΑΛΩΝΟΥΜΕ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ;
Οι λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι σκαρφαλώνουν στα βουνά ήταν πάντοτε ένα μυστήριο.
Εάν προσπαθήσουμε να ψάξουμε για ποιο λόγο αναρριχάται κάποιος σε ένα βράχο ή σε μια ορθοπλαγιά, θέτοντας σε κίνδυνο τη ζωή του, μάλλον δε θα βρούμε καμμιά πραγματική αιτία.
Το ίδιο ισχύει και για αυτόν που σχοινοβατεί επάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί, εκατοντάδες μέτρα πάνω από το έδαφος ή για αυτόν που κατεβαίνει με σκί απρόσιτες παγωμένες πλαγιές, με ιλιγγιώδη ταχύτητα, ή ακόμη και για αυτόν που προσπαθεί να καταρρίψει το ρεκόρ ταχύτητας με ταχύπλοο, κλπ. (θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πλήθος παρόμοιων τέτοιων δραστηριοτήτων).
Για τον μη ορειβάτη είναι μια άσκοπη και χωρίς νόημα δραστηριότητα. Οι περισσότεροι θα πουν ότι όλα αυτά είναι παράλογα και τρελά και δεν εξυπηρετούν κανένα πρακτικό σκοπό.
Κάποιοι άλλοι όμως, που σκέφτονται λίγο διαφορετικά, θα πουν ότι αυτό είναι η τελειοποίηση μιας συνειδητής πράξης τρέλας.
Η ομορφιά αυτής της πράξης βρίσκεται στην απόλυτη εστίαση και αυτοσυγκέντρωση που απαιτείται για τέτοιου είδους δραστηριότητες, σε συνδυασμό με μια ενστικτώδη λειτουργία πάλης μεταξύ ζωής και θανάτου. Άρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ομορφιά της αναρρίχησης-ορειβασίας, δε βρίσκεται αυτή καθαυτή στην αναρρίχηση, αλλά στον ακραίο κίνδυνο που καιροφυλακτεί σε κάθε κίνηση και σε κάθε βήμα του αναρριχητή. Εξυψωνόμαστε πάνω από τη μετριότητα μόνο όταν διακυβεύεται κάτι πιο σημαντικό από το χρήμα ή τη φήμη μας.
Θα μπορούσαμε να πούμε επίσης, ότι η μεγάλη αξία της αναρρίχησης είναι ότι δεν έχει κάποια πρακτική ή υλική αξία (αντίθετα από τη φιλοσοφία του δυτικού μοντέλου, όπου θεωρεί ότι πίσω από κάθε πράξη ή στάση πρέπει να υπάρχει κάποιο υλικό όφελος). Το γεγονός ότι μπορεί να διοχετεύσει κανείς τόση ενέργεια, επιδεξιότητα, προσπάθεια και θάρρος σε κάτι φαινομενικά άχρηστο, είναι αυτό που το κάνει χρήσιμο. Αυτό είναι που δίνει δύναμη στον αναρριχητή-ορειβάτη, τον εξυψώνει πάνω από την κατάστασή του και τον μεταφέρει...αλλού.
Λένε μερικές φορές ότι τα βουνά θέτουν μια πρόκληση στο περιπετειώδες πνεύμα του ανθρώπου. Ίσως να είναι αλήθεια, αλλά τότε και η πιο μονότονη και ανιαρή ζωή, μπορεί να είναι γεμάτη προκλήσεις. Ολόκληρη η ιστορία του ανθρώπινου γένους αποτελείται από την ανταπόκριση του ανθρώπου σε τέτοιες προκλήσεις. Υπάρχει πρόκληση στο να βρει κανείς τη θέση του στην κοινωνία. Υπάρχει πρόκληση στο επάγγελμα που διαλέγει ν' ακολουθήσει. Υπάρχει πρόκληση στο να κρατήσει ενωμένη μια οικογένεια, ενάντια σε εξωτερικές δυνάμεις που απειλούν να τη διαλύσουν.
Υπάρχει πρόκληση στο ν' αναθρέψει αυτή την οικογένεια, ώστε να κληρονομήσει και να βελτιώσει το μέλλον που αυτός προσπαθεί να δημιουργήσει. Υπάρχει πρόκληση σ' αυτές και πολλές άλλες, παραπάνω από αρκετές, για ν' απασχολήσουν και τους πιο περιπετειώδεις ανθρώπους για αρκετές ζωές, χωρίς να χρειαστεί να καταφύγουν στη δημιουργία νέων προκλήσεων που αλλιώς δεν θα υπήρχαν.
Η ανάβαση σε ένα βουνό, όπως και η πτήση με ένα αεροπλάνο ή η εκτόξευση στο διάστημα με ένα πύραυλο αλλά ακόμη και αυτή η πράξη της ύψωσης του βλέμματος προς τον ουρανό αποτελεί πράξη θέλησης, ανησυχίας, αγωνίας για εξερεύνηση.
Αποτελεί όμως και πράξη αναμέτρησης με τον εαυτό μας και διερεύνησης των δυνατοτήτων μας και της ικανότητάς μας να υπερνικήσουμε ακόμη και αυτές τις πανίσχυρες δυνάμεις της φύσης όπως η βαρύτητα. Αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία είναι η προσπάθεια να φθάσουμε ψηλά και όχι πόσο ψηλά φθάσαμε. Άλλωστε, ο Νίτσε είχε δηλώσει ότι η προσπάθεια να ανέβει κάποιος ένα βουνό δεν αποτελεί μέτρο εκτίμησης του ύψους του.
Πάνω απ’ όλα όμως, αποτελεί μια πράξη που δείχνει την αρχέγονη τάση του ανθρώπου για ανύψωση. Για κίνηση προς τα πάνω. Για “κατάκτηση” νέων υψών, για ανάβαση σε νέες κορυφές που θα τον κάνουν να δει μακρύτερα κι έτσι να διευρύνει τους ορίζοντές του.
Εξάλλου η λέξη άνθρωπος προέρχεται από το "άνω θρόσκω" που σημαίνει κοιτάζω ψηλά. Ο μεγάλος φιλόσοφος Σοπενχάουερ στα δεκαέξι του έγραφε: «Θεωρώ ότι μια πανοραμική θέα από ένα ψηλό βουνό συνεισφέρει εξαιρετικά στη διεύρυνση της σκέψης, όλα τα μικρά αντικείμενα εξαφανίζονται και μόνο ότι είναι μεγάλο διατηρεί τι σχήμα του».
2. ΑΝΑΡΡΙΧΟΜΑΣΤΕ ΓΙΑ ΝΑ ΑΥΤΟΕΠΙΒΕΒΑΙΩΘΟΥΜΕ;
Το καλοκαίρι του ’91, βρέθηκα με το σχοινοσύντροφό μου στο εθνικό πάρκο των Ηνωμένων Πολιτειών, το Yosemite της Καλιφόρνιας, με σκοπό να αναρριχηθούμε τη παγκοσμίως φημισμένη διαδρομή Nose του El Capitan. Αργότερα μετά από αυτή τη μοναδική εμπειρία της αναρρίχησης στη Nose, έγραψα ένα άρθρο, στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρω και τα εξής: “
Γνωρίζαμε ότι στην αναρρίχηση και γενικά στην ορειβασία το πιο δύσκολο πράγμα δεν είναι η απόφαση μιας ανάβασης αλλά η απόφαση μιας υποχώρησης. Ένα πράγμα δεν αρμόζει σαν κίνητρο για την αναρρίχηση: ο εγωισμός ή η υπερηφάνεια. Ναι, για τους περισσότερους από μας που αναρριχόμαστε σε μεγάλες διαδρομές, η αυτοεπιβεβαίωση, συνήθως, γρήγορα εξαντλείται. Για να συνεχίζεις να ανεβαίνεις μέρα με τη μέρα κάτω από πιεστικές για τον ψυχισμό σου συνθήκες, απαιτεί μία μεγαλύτερη πιο ισχυρή πίστη από την φιλαυτία ή οποιαδήποτε αίσθηση (σύμπλεγμα) ανωτερότητας...”
3. ΞΕΦΕΥΓΟΥΜΕ ΟΤΑΝ ΠΗΓΑΙΝΟΥΜΕ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ;
Ο ορειβάτης-αναρριχητής εκτός από φυσιολάτρης είναι άτομο ανήσυχο, όπου η κοινωνία των δεκτών δεν του ταιριάζει. Έτσι καταφεύγει στο πραγματικό περιβάλλον του ανθρώπου, το οποίο δεν είναι άλλο από τη φύση (και όχι οι απάνθρωπες πόλεις), μέσα στην οποία μαζί με τους συντρόφους του θα δημιουργήσει χωρίς να καταστρέψει κατακόρυφους δρόμους προς τον ουρανό.
Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι όταν λέμε "καταφεύγω στη φύση", δεν συμμεριζόμαστε την άποψη ότι ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη φύση σαν τόπο (ή μέσο) φυγής. Γιατί αν δεχθούμε ότι ο κύριος διώκτης του ανθρώπου είναι ο καταπιεσμένος εσωτερικός του κόσμος, τότε ο χώρος στον οποίο θα κρυφτεί δεν θα είναι άλλος από αυτόν της πόλης με τις χιλιάδες ανούσιες διασκεδάσεις και τα άπειρα μικρά προβλήματα. Ο ορειβάτης-αναρριχητής που αναζητά το πρόσωπό του μέσα στον καθρέπτη της φύσης δεν είναι κάποιος που φεύγει, αλλά αυτός που πραγματικά πλησιάζει.
4. ΤΙ ΤΕΛΙΚΑ ΚΑΤΑΚΤΟΥΜΕ;
Το καλοκαίρι του '80, αναρριχόμενος την ορθοπλαγιά Adolf Rey των Γαλλικών Άλπεων, στα πλαίσια μιας αναρριχητικής-ορειβατικής εκδήλωσης του Ε.Ο.Σ. Αθηνών, κατά την επιστροφή αντιμετωπίσαμε ιδιαίτερα επικίνδυνες συνθήκες. Κατόπιν τούτου, γράφοντας ένα χρονικό αυτής της ανάβασης σε ένα περιοδικό, μου δόθηκε η ευκαιρία να αναπτύξω έναν υγιή (κατά την άποψή μου) τρόπο σκέψης πάνω στο ζήτημα της "κατάκτησης" μιας κορυφής.
Παραθέτω την αρχή του άρθρου:
"Η κορυφή ενός βουνού ανήκει σε σένα μόνο όταν έχεις κατέβει ασφαλής από αυτή. Μέχρι τότε εσύ ανήκεις στο βουνό. Πολλές φορές, το πιο δύσκολο μέρος στην ορειβασία είναι η κατάβαση και όχι η ανάβαση στο βουνό. Στα μεγάλα βουνά, όταν φθάσεις στην κορυφή είσαι στην πιο ευάλωτη θέση. Είσαι τρομερά κουρασμένος και έχεις ακόμη μπροστά σου την επιστροφή. Αρκεί να χαλάσει λίγο ο καιρός και πιθανότατα να μη γυρίσεις πίσω ποτέ. H ανάβαση στην κορυφή ενός βουνού ή μιας ορθοπλαγιάς είναι ένας στόχος που δεν πρέπει όμως να είναι και αυτοσκοπός. Πολλές φορές, η δυσκολία μιας ανάβασης αποτελεί για μένα μία πρόκληση, αλλά η επίτευξη του στόχου δε με κάνει να αισθάνομαι κατακτητής του βουνού. Αν κατακτώ κάτι, αυτό δεν είναι άλλο από τον ίδιο τον εαυτό μου, με την έννοια της καλύτερης αυτογνωσίας. Αισθάνομαι πραγματικά νικητής μόνο όταν έχω επιστρέψει ασφαλής κάτω στην κοιλάδα..."
5. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΦΟΒΟΥ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ;
Ένα βουνό εντυπωσιάζει, προκαλεί αίσθηση και η σκέψη να το ανέβουμε προκαλεί «φόβο» γιατί είναι απότομο, γιατί η διαδρομή που επιλέγουμε είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί έχει χιόνι και πάγο, γιατί έχει μεγάλο υψόμετρο το οποίο ξεπερνάει τα 7.000 ή 8.000 μ., γιατί είναι εκτεθειμένο σε χιονοστιβάδες, σε λιθοπτώσεις και σε απρόσμενες κακοκαιρίες, γιατί ο βράχος είναι σαθρός κτλ. Αφού αντιμετωπίσουμε όλους αυτούς τους κινδύνους, απομένει ν' αντιμετωπίσουμε και έναν ακόμη κίνδυνο, έναν κίνδυνο διαφορετικό από τους άλλους. Και αυτό δεν είναι άλλος από τον κίνδυνο του πάθους για το βουνό. “Απ' τη στιγμή που θ' αρπάξεις την «αρρώστια του ορειβασίας» δεν μπορείς πια να σταματήσεις”, θα πούνε πιο καθαρά κάποιοι.
Σκέφτομαι τον τρόμο των πρώτων ανθρώπων μπροστά στην όψη του βουνού. Σκέφτομαι τους ενδοιασμούς των πρώτων αλπινιστών που πραγματοποίησαν επιτυχείς αναβάσεις στις Άλπεις. Και σκέφτομαι τη μεγάλη τους ευτυχία όταν υπερνίκησαν τους ενδοιασμούς. Όμως, το βουνό, ακόμη και στο επίπεδο του ασυνείδητου, παραμένει πάντα το βασίλειο του φόβου.
Ο «φόβος του κενού» είναι ο πλέον χειροπιαστός αλλά και ο πιο αποτελεσματικός από τους φόβους του αναρριχητή. Υπερνικώντας τον, αυτός μιλά για τη μέθη του κενού, γιατί του δημιουργεί για ευχάριστη μεθυστική σιγουριά.
Ξεπερνώντας αυτό τον αόριστο φόβο, αισθάνεσαι ευχαριστημένος από τον εαυτό σου. Νοιώθεις ευτυχισμένα ήρεμος. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση του φόβου, προϋποθέτει κουράγιο, δύναμη, εξυπνάδα και αποφασιστικότητα.
Ο ορειβάτης-αναρριχητής δεν είναι κάποιος παράφρων που αναζητά τρόπους για να σπάσει το σβέρκο του. Αντίθετα, είναι ένας εξαιρετικός υπολογιστής, με άριστες ικανότητες (λίγοι αντέχουν για πολύ) ο οποίος γνωρίζει πώς να αποφεύγει τις διαδρομές εκτεθειμένες σε χιονοστιβάδες ή με σαθρό βράχο. Ανακαλύπτει στο σχοινοσύντροφό του, τον φίλο που ήπιε και αυτός από το ίδιο ποτήρι που περιείχε το «ναρκωτικό» του φόβου.
Ο Cesare Maestri ο γνωστός άφοβος που όλοι γνωρίζουμε αναρριχητής, στο βιβλίο του «Η αράχνη των Δολομιτών» βεβαιώνει: όσον αφορά το φόβο, τον έχω και μάλιστα πολύ. Ο φόβος είναι το θερμόμετρο του κουράγιου. Ένας άνθρωπος χωρίς φόβο είναι μόνο ένας απερίσκεπτος γιατί κουράγιο σημαίνει να γνωρίζεις και να νικάς το φόβο, όχι να μη φοβάσαι. Μπορώ πάντως να πω ότι στην καριέρα μου, δεν έχω ποτέ κυριευτεί από πανικό, που είναι μη ελεγχόμενος φόβος. Ένας άνθρωπος που έχει κυριευτεί από τον πανικό δε διαθέτει αυτοέλεγχο, γεγονός που οδηγεί μοιραία στην καταστροφή.
Ένας καλά προετοιμασμένος ορειβάτης, αντίθετα, ελέγχει το φόβο και τον νικά. Ο Maestri, μπροστά στο Cerrο Torre, δεν διστάζει να πει: «Ήταν πανέμορφο, τρομακτικό και ταυτόχρονα συναρπαστικό».
Μ' αυτές τις λίγες λέξεις προσδιορίζει το μεγάλο ερώτημα. Το βουνό προκαλεί φόβο, συχνά πανικοβάλει αλλά είναι πανέμορφο και γι' αυτό συναρπάζει. Αξίζει τον κόπο να δοκιμάσουμε το κουράγιο μας και να παλέψουμε.
Στους καλύτερους αναρριχητές, ο φόβος δεν είναι φανερός αλλά στην πραγματικότητα συντροφεύει διαρκώς τις ενέργειες τους σαν μια μουσική υπόκρουση. Δίεδρα, πλάκες, σχισμές, καμινάδες, στέγες… Ο αναρριχητής βρίσκεται στον παράδεισο του. Παράδεισος γιατί; Γιατί του προσφέρει τη δυνατότητα να νικήσει εκείνο το φόβο που απώθησε αμείλικτα τους περισσότερους και μόλις και μετά βίας άφησε να περάσει αυτός.
Δεν είναι εύκολο να εξηγήσουμε την «υπερνίκηση του φόβου». Πρόκειται για θέμα που δεν εξαντλείται εύκολα. Αυτό, ωστόσο, δεν αναιρεί το γεγονός ότι αποτελεί την κινητήρια δύναμη της ορειβασίας.
6. ΠΩΣ ΠΡΟΧΩΡΑΜΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΔΡΑΝΕΙΑ ΣΤΗ ΔΡΑΣΗ; ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ
Πώς μπορούμε να μετατρέψουμε την παθητικότητα (αδράνεια) σε δράση;
Η ιδιοφυία του Σπινόζα δίνει τη λύση στο παραπάνω πρόβλημα. Και η λύση είναι η ΓΝΩΣΗ, η γνώση με την πληρέστερη έννοιά της. Ο Σπινόζα λέει ότι αν κατορθώσουμε να γνωρίσουμε τις αιτίες που προκαλούν την αδράνεια θα γίνουμε ενεργητικοί, θα περάσουμε δηλαδή από την παθητικότητα στη δράση.
Κάποιοι θα αντιτείνουν ότι η γνώση ενός πράγματος, πιθανόν να μας αποκαλύψει κάποιες αδυναμίες και συνεπώς να αναστείλουμε κάθε κίνηση και πρωτοβουλία για την επίτευξη του στόχου, κατάσταση που θα μας επαναφέρει στην παθητικότητα.
Η απάντηση του Σπινόζα είναι ότι αν βλέπουμε έτσι τα πράγματα, είναι επειδή στηριζόμαστε σε μια εσφαλμένη αντίληψη της γνώσης.
Γιατί γνωρίζω αληθινά κάποιο πράγμα, σημαίνει ξέρω πώς να το χειρίζομαι, πώς να αντιδρώ απέναντί του και πώς να δρω χάρη σε αυτό. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα αυτό, ας δούμε το παρακάτω παράδειγμα:
Έστω ότι βρίσκεστε σε ένα βουνό μπροστά σε ψηλούς απόκρημνους βράχους. Εάν δεν έχετε μάθει να κάνετε αναρρίχηση, τότε δε γνωρίζετε πώς να τους ανεβείτε και μια πτώση, θανατηφόρα ίσως, φαίνεται αναπόφευκτη. Σε αυτή την περίπτωση το σώμα σας είναι τελείως παθητικό, υφίσταται τις δυνάμεις της ορθοπλαγιάς και καταλήγει να νικηθεί από αυτές.
Ας υποθέσουμε τώρα ότι μαθαίνετε το σώμα σας και να καταλαβαίνετε τη λειτουργία του. Ανακαλύπτετε την ευλυγισία του, τη δύναμη των μυών των, τα σημεία στήριξης και ισορροπίας. Ταυτόχρονα μαθαίνετε να γνωρίζετε την ποιότητα των βράχων, τις σχισμές, τις προεξοχές, την υφή και τη στερεότητά τους.
Όλες αυτές οι γνώσεις σας κάνουν ενεργητικούς.
Αντί να πέσετε, σκαρφαλώνετε στο βουνό. Το σώμα σας γίνεται πιο δυνατό και ευλύγιστο, που προσαρμόζετε καλυτέρα σε διαφορετικά περιβάλλοντα, που ενεργεί αντί να υφίσταται.
Η γνώση που επέτρεψε να συμβεί αυτό, είναι γνώση του εαυτού σας, των εμποδίων και των εξαναγκασμών που μπορεί να αντιμετωπίσετε.
Ακριβώς ίδια είναι η επίδραση της γνώσης στη συναισθηματική και διανοητική μας ζωή.
Οι φοβίες και κατά συνέπεια η θλίψη είναι καταστάσεις απέναντι στις οποίες δε γνωρίζουμε πώς να αντιδράσουμε.
Η γνώση λοιπόν, θα μας επιτρέψει να ενεργήσουμε κατάλληλα και με ασφάλεια στο βουνό. Και αυτό θα μας δώσει τη χαρά, η οποία θα μας βοηθήσει να απαλλαγούμε από την οδύνη της θλίψης. Το προφανές συμπέρασμα από τα παραπάνω είναι: Η γνώση είναι δύναμη, μας κάνει πιο ασφαλείς, αλλά είναι και ένα μέσο για δραστήρια και ευτυχισμένη ζωή.
Τελειώνω αυτό το κείμενο, με ένα απόσπασμα από μια συνέντευξη που έδωσε ο μεγάλος Αμερικανός αναρριχητής του Yosemite Royal Robbins στο περιοδικό Mountain:
“…Ο κύριος λόγος της αναρρίχησης είναι μια προσωπική υπόθεση.
Με το να επιτυγχάνω μια δύσκολη ανάβαση, ανακαλύπτω μια εσωτερική ηρεμία. Έχω διαπιστώσει ότι η απόλυτη πρόκληση στην ορειβασία είναι ότι, για να επιτευχθεί μια δύσκολη ανάβαση, απαιτούνται όσο το δυνατόν περισσότερες ανθρώπινες δεξιότητες και ικανότητες.
Για να σκαρφαλώσει ή να ανοίξει κάποιος μια νέα διαδρομή στο Yosemite, χρειάζεται βεβαίως επιτηδειότητα στην αναρρίχηση, μια πολύ καλή τεχνική γνώση αναρρίχησης στο ανάγλυφο των πλακών και σχισμών και σίγουρα αντοχή και σθένος.
Συνεπώς, μια τέτοιου είδους αναρρίχηση/ανάβαση είναι ένα επίτευγμα υψηλού επιπέδου...”
