Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι κατασκευαστές στην Ευρώπη, ίσως και στον κόσμο, που αναγνώρισαν τα πλεονεκτήματα του θόλου. Στις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και στην γύρω από τη Μεσόγειο περιοχή παρατηρούνται γύρω στα 50 είδη θολωτών κτισμάτων, σύμφωνα με δημοσιεύσεις του καθηγητή Borut Juvanec.
Στην Ιταλία λέγονται trullo, hiska, caprile, στη Σαρδηνία pinettu, στη Γαλλία cabanes, cabanon, cabottes, bories, κλπ., στη Μάλτα girna, στην Παλαιστίνη mantarah, στην Αίγυπτο nawamis, στην Κροατία kazun. Πρόκειται για θολωτές αγροτικές καλύβες.
Επίσης, τέτοια κτίσματα με εκφορικό θόλο υπάρχουν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Σκωτία, στην Ιρλανδία, στην Ισπανία, στην Κορσική, στη Σλοβενία. Στον ελλαδικό χώρο συναντούμε θολωτές αγροτικές κατασκευές όπως τα μιτάτα ή κούμου στην Κρήτη, τους βόλτους στην περιοχή της Εγκλουβής στην Λευκάδα καθώς και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.
Στον νομό Μαγνησίας κατασκευάστηκαν από τον 16ο έως και τον 19ο αιώνα, με σκοπό την αποθήκευση των προϊόντων που παράγονταν στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και σε κάποιες χρονικές περιόδους για τη διαμονή και την προστασία των γεωργών και κτηνοτρόφων από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες.
Τέτοιες κατασκευές συναντούμε στη θέση Σουβάλα στη Μεγάλη Βελανιδιά , στο Παλιούρι, στα Μελισσάτικα, στο Στουρνάρι, στο Μάραθο, στο Κλήμα, στο Βαθύρεμα, στη Λέστιανη κλπ.
Ο χρόνος κατασκευής των θόλων δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Οι θόλοι δεν κατασκευάστηκαν την ίδια εποχή, παρουσιάζουν όμως πολλά κοινά σημεία, όπως ο βασικός τρόπος δόμησης, που για τους περισσότερους ισχύει το εκφορικό σύστημα και για κάποιους άλλους το σφηνωτό (τοποθέτηση σφήνας ενδιάμεσα στις πέτρες για στέρεα τοιχοποιία), η χρήση της θολωτής στέγασης σε σχήμα κώνου, το κτίσμα που είναι σφαιρικό ή τετράγωνο, το βασικό υλικό κατασκευής, που είναι η πέτρα, ο γεωργοκτηνοτροφικός χαρακτήρας τους και το ορεινό χαρακτηριστικό της περιοχής που χτίστηκαν.
Οι θόλοι του συγκροτήματος στο Στουρνάρι, σύμφωνα με προφορικές παραδόσεις, είχαν προορισμό να στεγάσουν και να προφυλάξουν τους κτηνοτρόφους. Το συγκρότημα των σωζόμενων θόλων αποτελείται από τρείς θόλους με έναν κοινό προθάλαμο. Η τοποθέτηση των όγκων, οι μικρές χαμηλές πόρτες και οι πολεμίστρες δηλώνουν την ανάγκη των ανθρώπων κάποιας εποχής για άμυνα και προστασία από καιρικές συνθήκες αλλά και ληστές, κλέφτες ή άλλης πάσης φύσης διώκτες.
Ο βόρειος θόλος είναι περίπου κυλινδρικό κτήριο, ελλειψοειδές για την ακρίβεια, ενώ τα άλλα δύο κτήρια είναι εξωτερικά ορθογώνια κτίσματα με τετράγωνη βάση που σκεπάζονται με θόλους.
Στο βίντεο, ο αρχιτέκτονας Δημήτριος Καραγκούνης, Επίτιμος Προϊστάμενος του Τμήματος Αρχαιολογικών Έργων και Μελετών της ΕΦΑΛΑΡ σχολιάζει την σημερινή κατάσταση του συγκροτήματος των τριών θόλων στο Στουρνάρι...
Πηγές: Χατζηκυριάκου Φωτεινή-Ηλιάνα, Θολωτές πέτρινες κατασκευές στην Ελλάδα και ειδικότερα στην περιοχή της Μαγνησίας, Ερευνητική εργασία, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πολυτεχνική Σχολή. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, 2013. Επιβλέπων καθηγητής Φιλιππιτζής Δημήτρης. Σακαβάλας Κ., Φως στους θόλους, Δήμος Αισωνίας, 2009.
